پشت پرده مخالفت‌ها با آبگیری چم شیر چیست؟+تصاویر

جانمایی سد چمشیر که روی سازند گچساران قرار دارد، امروز مورد بحث و نگرانی است؛ گروهی آن را گتوند دوم و یک فاجعه محیط ‌زیستی می‌دانند،‌ اما مجری طرح استدلال‌های منتقدان را می کند.

[

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا به نقل از صبح زاگرس؛ به گفته معاون اجرایی سد و نیروگاه چم شیر گچساران عملیات اجرایی این سد هم اکنون ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و بر اساس برنامه زمان‌بندی عملیات آبگیری در اواخر سال ۱۴۰۱ انجام خواهد شد.

, شبکه اطلاع رسانی راه دانا, صبح زاگرس,

زیر کشت بردن اراضی پایین دست پروژه،تولید انرژی برقابی به میزان حدود 482 گیگاوات ساعت در سال،ایجاد زیر ساخت مناسب جهت تولید صنعت آبزیان و صنایع وابسته،ایجاد بستر مناسب جهت توسعه گردشگری منطقه، کنترل سیلاب ها و استفاده بهینه از آب و جلوگیری از بروز خسارات سیلاب،اشتغال زایی (در پیک کاری 2100 نفر مشغول به کار بوده ند)،کنترل شوری آب رودخانه زهره و احیاء اراضی پایین دست از جمله مهمترین اهداف طرح به شمار می روند.

همچنین نصب دکل های مربوط به تجهیزات هوایی خطوط انتقال 230 کیلو ولت سد چم شیر به ایستگاه پست پاساژ چنار شاهیجان و دوگنبدان ، عملیا‌ت نصب دو خط لوله به منظور تنظیم کیفیت آب و نیز آبرسانی مزارع پایین دست سد و انتقال آن به بخش صنعتی، پیشرفت 99درصدی عملیات حفاری و تزریق سد چم شیر، ورود ترانسفورماتورهای اصلی نیروگاه به کارگاه و نیز نصب تجهیزات نیروگاهی از دیگر اقدامات صورت گرفته در چم شیر بوده است.

این سد از نوع بتنی غلتکی (RCC) است که مطالعه احداث سد چم شیر در سال ۷۳ از سوی سازمان آب منطقه ای فارس، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد صورت گرفت.سدو نیروگاه چم شیر در ۲۵کیلومتری جنوب شرقی گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد و برروی رودخانه زهره ساخته می شود.سرشاخه های اصلی رودخانه زهره نیزکوه های شمال غرب استان فارس و شرق کهگیلویه و بویراحمد و رودخانه های فهلیان و آب شیرین و شیو است.

با این وجود نیز کارشناسان محیط زیست نگران آبگیری سد «چم‌شیر» هستند. آنها معتقدند اتفاقی که پس از آبگیری درسد گتوند در استان خوزستان تپه‌ای نمکی وارد دریاچه شد،این بار این اتفاق ممکن است دوباره در سد چم‌شیر تکرار شود. اگرچه حامیان آبگیری این سد می گویند: آبگیری سد کشاورزی در منطقه را توسعه می دهد، اما کنشگران محیط زیست معتقدند که به دلیل شور شدن آب، اساساً امکان استفاده آب در کشاورزی وجود ندارد.

با این تفاسیر نیز محمد جوانبخت، معاون آب و آبفای وزارت نیرو هم در آبان سال جاری اعلام کرد که این سد به زودی آبگیری می‌شود. وی اجرای این طرح را از جمله اقدامات کلیدی و ارزشمند وزارت نیرو دانست و گفت:بخش قابل توجهی از مشکلات و معضلات این منطقه با بهره‌برداری از این سد برطرف خواهد شد.

به گفته جوانبخت، بررسی‌های لازم از جوانب مختلف در حوزه فنی درباره این سد صورت گرفته است و می‌توان گفت که در شرایط مطلوبی قرار دارد، به‌طوری‌که به عنوان یک تجربه موفق در کشور مطرح می‌شود. هرچند معاون آب و آبفای وزارت نیرو، انتقادها به احداث این سد را حاشیه‌سازی خوانده و گفته که در فضاهای غیرکارشناسی مطرح شده است.

اما انتقادهای مطرح‌شده کارشناسان و فعالان محیط زیست در این زمینه چیست و چرا آنها هنوز برای آبگیری چم‌شیر قانع نشده‌اند؟ که در ادامه نیز نظر دو کارشناس محیط زیست که در رسانه ها منتشر شده است را مرور می کنیم.

محمد درویش رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو، درباره گزارش‌ها زمین‌شناسی منطقه سد چمشیر می‌گوید: «مطابق گزارش زمین‌شناسی این طرح حدود ۷۰ درصد مخزن سد چمشیر روی تشکیلات گچساران قرارگرفته است که در حقیقت آن تشکیلاتی است که سد گتوند قرارگرفته و بخش فرو افتادگی دزفول است. این مطابق گزارش آقای دکتر منتظری و همکارانشان در دانشگاه تهران در سال ۹۸ است که درباره این مسئله منتشرشده است. احتمال اینکه سالانه ۵۰۰ هزار تن نمک در مخزن این سد انباشته شود زیاد است. این نمک درنهایت می‌تواند باعث افزایش شوری چشمه‌های شور پایین‌دست سد شود که منابع آب زیرزمینی و سطحی متأثر آن است. درنهایت شوری در شرق خوزستان و منطقه‌ی بندر دیلم استان بوشهر می‌رسد.»

درویش همچنین به تبعات آلودگی نفتی آبگیری سد چم‌شیر تأکید می‌کند: مطابق گزارشی که وزارت نفت اعلام کرده است آن ۱۱ حلقه چاه در مخزن سد، قرار است مهر و موم شود. به رغم تمام تمهیدات امنیتی احتمال آنکه مواد نفتی و شیمیایی نشت کنند و وارد مخزن سد شود بسیار زیاد است. این معضلات می‌تواند علاوه بر تبعات شوری، تبعات میکروبی و بیولوژیکی هم اضافه کند و همه‌ی این‌ها در کنار آب غیرقابل شرب و غیرقابل استفاده کردن زمین‌های کشاورزی است.

دکتر حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران، در گفتگو با رسانه ها درباره تبعات آبگیری سد چمشیر هم می‌گوید: «رودخانه زهره که سد چمشیر بر روی آن واقع‌شده است یک رودخانه‌ی کاملاً شور است که با احداث سد، در بهترین حالت شوری آن دو برابر خواهد شد و درواقع آب آن غیرقابل شرب و غیرقابل کشاورزی هست.

وی می افزاید:عمق فاجعه چمشیر بیشتر از گتوند است. به دلیل آنکه آب رودخانه زهره شور است و در بستر شور هم قرار دارد. در حال حاضر هم چشمه‌های شور متعددی وارد رودخانه می‌شود. بنابراین شرایط کیفیت آب رودخانه‌ زهره به مراتب خطرناک‌تر از سد چمشیر خواهد بود و تبعات دیگری هم دارد؛ با ایجاد آن سد و عدم جریان رودخانه معمولاً تخلیه‌ی نمک به‌طور طبیعی انجام می‌شود چون آن اتفاق نمی‌افتد، باعث تجمع نمک در داخل مخزن سد خواهد شد و چون شستشوی سالیانه صورت نمی‌گیرد، رودخانه‌ی زهره بعد از احداث سد شورتر خواهد شد.»

با این حال نیز "ساسان بهزادی" سرپرست تیم نظارتی سد چم‌شیر مدعی است که براساس بررسی‌هایی که با مشارکت شرکت‌های پژوهشی و دانشگاه‌های تهران و شیراز انجام شده به هیچ عنوان گنبد نمکی یا بیرون‌زدگی نمک در این منطقه وجود ندارد.

به گفته بهزادی حداقل هفت تیم مشاور متشکل از صاحب‌نظران سدسازی کشور در سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۸ درباره این سؤال که آیا سازند گچساران روی آب سد اثر دارد یا خیر پژوهش و بررسی انجام داده‌اند. این بررسی‌ها در ۱۰۰ حلقه چاه و گستره دو هزار متری انجام شده است. نمک مذکور در عمق ۴۰متری زمین مشاهده شده که خارج از حوزه گردش هیدرولوژی است. به تأکید او، ۳۸ نمونه از این تعداد چاه برداشت و ۱۴ نمونه به آزمایشگاه کانی‌شناسی ارسال شد که پس از سیر مراحل و خردشدن سنگ‌ها تنها چهار مورد از نمونه‌های انجام‌شده آن هم سه درصد نمک داشته‌اند.

سرپرست دستگاه نظارت سد چم شیرعلاوه بر ذکر این موضوعات سال گذشته نیز در نشست با خبرنگان به این موارد اشاره کرده و گفته بود:همواره اجرای پروژه های عمرانی بزرگ با چالشی به نام تخریب محیط زیست مواجه بوده از احداث جاده های بین شهری که موجب از بین رفتن مهمترین و بهترین بخش خاک می گردد تا ساخت سدهای بزرگ و کوچک که باعث زیرآب رفتن بخشی از زمین ها در قسمت پشت بدنه سد می‌شود.

بهزادی در خصوص انتقادات و اظهار نظرهی اخیر در مورد ساخت سد چم شیر هم بیان کرده بود: تمام مطالعات کارشناسانه جهت ایجاد سد چم شیر بر روی رودخانه زهره از قبل از آغار عملیات این پروژه آغاز شد و احداث این سد به صورت کاملا کارشناسانه صورت گرفته است.

بهزادی عنوان کرده بود: براساس بررسی هایی که با مشارکت شرکت های پژوهشی و دانشگاه های تهران و شیراز انجام شده به هیچ عنوان گنبد نمکی یا بیرون زدگی نمک در این منطقه وجود ندارد.این بررسی ها در ۱۰۰حلقه چاه و گستره ۲ هزار متری انجام شده که نزدیک ترین نمک در چاه شماره ۳۱ شناسایی شده است ;i طبق تحقیقات انجام شده درعمق 400 متری زمین، نمک مشاهده شده که خارج از حوزه گردش هیدرولوژی است.

به گفته بهزادی ۳۸ نمونه از این تعداد چاه برداشت و ۱۴ نمونه به آزمایشگاه کانی شناسی ارسال شد و پس از سیر مراحل و خرد شدن سنگ ها تنها چهار مورد از نمونه های انجام شده، سه درصد نمک داشته اند.بررسی ها نشان می دهد که از شهرستان کازرون به سمت غرب هیچ گنبد نمکی وجود ندارد و گنبدهای نمکی به سمت شرق کازرون است.

اگرچه در ادامه این نشست هم محمدرضا فاضل، معاون اجرایی طرح سد و نیروگاه چم‌شیر گچساران تصریح کرده بود: این پروژه پس از مطالعات جامع و در نشست هیات دولت که با حضور رییس سازمان محیط زیست وقت برگزار شده مجوز دریافت کرده است.وی با اشاره به اینکه انتقادات مخالفان سد چم شیر در مورد مشکلات زیست محیطی بی اساس است، وی بازهم افزوده بود که هر سه ماه یک بار گزارش اقدام های انجام شده در سد چم شیر به صورت کامل و شفاف به سازمان محیط زیست ارسال می شود.

فاضل با بیان اینکه هدف ما با احداث سد چم شیررونق چرخه اقتصاد داخلی و خودکفایی است، ادامه داده بود که از فواید مهم احداث سدها از قبیل توسعه صنایع گردشگری، اشتغال پایدار، ایجاد بستر برای توسعه صنایع آبزیان نیزنباید به سادگی عبور کرد. در مخزن سد چمشیر مطلقاً هیچگونه گنبد نمکی طی مطالعات مورد اشاره مشاهده و ثبت نگردیده است ومطابق لاگ های زمین شناسی گرفته شده از شرکت نفت، نزدیکترین فاصله نمک تا سطح زمین در بخشی از مخزن درعمق حداقل 400 متری است و هیچگونه نمک سطحی و یا نزدیک به سطح در هیچکدام از چاهها و گمانه های حفاری شده مشاهده نشده است. هرچند متاسفانه صحبت های منتقدان غیر کارشناسنانه و شایعه سازی است.

با این وجود نیز "آرش مصلح" مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان کهگیلویه و بویراحمد نسبت به برخی نقدها و مخالفت ها با آبگیری سد چم شیر گچساران واکنش نشان داده و گفته است که ساختگاه سد چم شیر گچساران بر سر لایه های آهکی "میشان" است، ۳۶ درصد مخزن این سد سازند گچساران است. سازند گچساران هفت بخش دارد که ضخامت ۱۸۰۰ متر است، در هیچ جای ایران و زاگرس سازند گچساران هفت بخش آن با هم مشاهده نمی شود که در حوزه چم شیر پنج ممبر یا بخش آن از زیر زمین بیرون آمدند.

,
,

وی اظهارکرده که در بازدیدهای میدانی، حفاری‌های زیر زمینی، گمانه ها و اقدامات اکتشافی این سد هیچ گونه توده یا لایه نمکی مشاهده نشده است. مردمی که در منطقه زندگی می کنند هیچ گونه نمکی را مشاهده نکرده اند. نکته جالب این است که در فاصله سه و نیم کیلومتری پایین سد چم شیر یکسری چشمه های نمکی وجود دارد که حتی گذشتگان این چشمه ها را "کَرت" بندی می کردند و روستائیان اطراف تابستان نمک برداشت می کردند و از چهار پنج کیلومتر حمل و برای استفاده انتقال می دادند بنابراین اگر نمکی در مخزن سد بود مردم روستایی نیازی نبود که از فاصله دور اقدام کنند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد بیان کرده که وقتی سد آبگیری شود حجم بالایی را آب در رودخانه رها می شود و همان چشمه هایی که در پایین دست سد چم شیر هستند و باعث نامطلوب شدن کیفیت آب رودخانه زهره شده اند که با این سد تاثیرات چشمه ها بر رودخانه زهره کم رنگ خواهد داشت.

مصلح تولید برق آبی، تامین آب صنعت و کشاورزی و بهبود کیفیت آب رودخانه زهره را از مهمترین اهداف احداث سد چم شیر عنوان و تصریح کرده که برخلاف برخی گفته ها، احداث سد چم شیر باعث کاهش شوری رودخانه زهره می شود. رودخانه زهره و خیرآباد در منطقه حیدر کرار به هم متصل می شوند، رودخانه زهره چون در پایین دست سد چم شیر قرار دارد و در تابستان یکسری چشمه ها کیفیت آن را به ۱۱هزار "میکروموس" می رسانند و حتی دام مناطق هندیجان نمی توانند از آب رودخانه زهره استفاده کنند که مجبور می شویم سالانه ۶۰ میلیون مترمکعب آب از سد کوثر رها کنیم تا "ای سی" رودخانه زهره را در هندیجان پایین بیاورد.

وی ادامه داده که در صورتی که سد چم شیر آبگیری شود در هندیجان دیگر "ای سی" نخواهیم داشت که مجبور شویم از سد کوثر آب رها کنیم چراکه خود سد چم شیر باعث می شود که تاثیر چشمه های نمکی پایین دست به نوعی کم رنگ شوند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد عنوان کرده که گفته اند که به موازات آبگیری سد چم شیر، کار پایش کیفی روزانه انجام شود که آیا بر اثر آبگیری میزان املاح در آب سد بالا می رود یا پایین می آید و بر اساس این آزمایشات تصمیم گیری می شود.

مصلح بازهم تاکید کرده که ۹ موسسه تحقیقاتی از جمله دانشگاه شیراز، دانشگاه تهران بخش موسسه تحقیقات آب و حدود ۶ مشاور مختلف سر مخزن سد کار کرده اند که همه این دانشگاه‌ها و مشاوران به این نتیجه رسیده اند که در مخزن سد چم شیر هیچ گونه پایه نمکی یا لایه نمک انحلالی نداریم و نگران هیچ چیزی نیستند. ضمن اینکه گزارشات خود را مستند به مرکز پژوهش‌های مجلس و اصل ۹۰ ارجاع داده شد.

به گفته مصلح کمیته ای به نام کمیته آبگیری سد چم شیر تشکیل شده که بنا به دستور وزیر نیرو به جهت بی طرفی این کمیته هیچ یکی از اعضای این کمیته پرسنل وزارت نیرو نیستند بلکه استادان دانشگاه، دلسوزان محیط زیست و نخبگان محیط زیستی هستند.بنابراین سدهنوز آبگیری نشده است و مخزن سد هم امکان تردد خودرو دارد همه منتقدان و دلسوزان می توانند حضور در محل سد حاضر شوند و هر جا مشکوک بودند، بگویند که اینجا نمک دارد تا نمونه گیری و بررسی شود.

مصلح بازهم افزوده است که در زمینه سد چم شیر هیچ جای نگرانی وجود ندارد چراکه چشمه های نمکی ۳.۵ کیلومتری پایین دست سد چم شیر هستند، اگر این چشمه ها در مخزن بودند باید ۱۰۰ درصد نگران بودیم. در نمونه برداری های صورت گرفته از این سد هیچ گونه (ان آ سی ال) نمک رویت نشده است.

وی درادامه اظهارکرده است که شرکت نفت از قدیم چهار پنج چاه در حاشیه مخزن سد چم شیر داشت که براساس اصول پدافند غیرعامل این چاهها جابجا و پلمب شدند و هم اکنون خارج از مخزن سد چم شیر هستند. طبق تفاهم نامه وزارت نفت و وزارت نیرو از سال ۷۴ تاکنون هیچ چاه نفتی در حاشیه مخزن حفاری نشده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد در خصوص غرق شدن یک محوطه تاریخی مربوط به دروه ساسانی برای همیشه با آبگیری سد چم شیر نیز تصریح کرده که این سد مجوز میراث فرهنگی را برای آبگیری دارد ظاهرا چند نقطه حفاری شده و اگر به نتیجه ای رسیدند با خود بردند اما آثاری که هم اکنون ببینیم و زیر آب می رود وجود ندارد.اگرچه مخالفت ها با سد چم شیر علمی و کارشناسی نیست و پشت پرده دارد.